Częstochowa Online - fotografie
Filmowa Łódź
Zanim w Łodzi pojawił się kinematograf dominowały tu mało wyszukane formy rozrywki - panoptika (gabinety figur woskowych), fotoplastykony z fotografiami z różnych stron świata, teatry kukiełkwe i marionetkowe, cyrki, pantomimy, teatrzyki kabaretowe czy muzea osobliwości. W 1891 r. niejaki Bremer pokazywał w Grand Hotelu maszynę zwaną elektotachiskopem (szybkowidzem). Dzięki obracającym się bardzo szybko fotografiom widzowie mieli złudzenie ruchu obrazów. W 1895 r. na placu gdzie dziś znajduje się hotel Polonia występował Teatr Iluzji Szenka, w programie którego również znajdowały się ruchome obrazy.
Pierwszy pokaz filmowy w Łodzi miał miejsce w parku Helenowskim 1 sierpnia 1896 r., począwszy od 19 sierpnia pokazy odbywały się w Domu Majstrów Tkackich przy dzisiejszej ul. Tuwima 1. Widzowie mieli szansę obejrzeć wówczas takie filmy jak: Mężczyzna z dwoma damami, Przygody z dzikimi zwierzętami, Pożar fabryki w Chicago, Orientalny taniec haremowy, Scena u fryzjera w Nowym Jorku, Taniec wojenny Sioux-Indian. Pierwsze pokazy przeprowadzane były przy użyciu maszyny Tomasza Edisona. Kinematograf braci Lumiere upowszechnił się w Polsce, w tym w Łodzi, dopiero w kolejnych latach (w Łodzi pierwszy pokaz dokonany przy pomocy tej maszyny zrealizowano 11 czerwca 1897 r.).
Pierwsze stałe kino braci Władysława i Antoniego Krzemińskich, pod nazwą "Teatr żywych fotografii", znajdowało się prawdopodobnie przy ul. Piotrkowskiej 120, w lokalu sklepowym. Kolejna siedziba to lokal przy ul. Piotrkowskiej 17, a od 1901 r. sklep przy Nowym Rynku nr 4 (dzisiaj Plac Wolności, narożny dom przy wylocie z placu w ul. Legionów). Ciekawostką jest fakt że do ostatniego z wymienionych lokali publiczność wchodziła drzwiami, ale wychodziła już przez okno. Ten rodzaj rozrywki cieszył się tak dużym powodzeniem, że tłum czekający na wejście na kolejny seans uniemożliwiał wyjście normalną drogą osobom kończącym oglądanie swojego seansu. Kino to działało w sezonie zimowym - w sezonie letnim bracia Krzemińscy udawali się w tournee po okolicy, dzięki czemu nowy wynalazek stawał się znany również w mniejszych miastach. Pierwsze krótkie filmy wyświetlane na projekcjach Krzemińskich to materiały zakupione w wytwórni braci Lumiere, wraz z pierwszym filmem wyświetlonym publicznie w 1895 - "Wyjściem robotnic z fabryki Lumiere'a w Lyonie".
Bilety na pierwsze seanse kosztowały od 10 do 20 kopiejek, w zależności od odległości od ekranu. Najdroższe były miejsca siedzące z przodu sali, najtańsze natomiast miejsca stojące w tyle. Do wizyty w kinie zachęcano poprzez rozwieszanie afiszów, a także rozdawanie ulotek, przede wszystkim wśród robotników wychodzących z fabryk. Początkowo władze, jak również fabrykanci, niechętnie patrzyli na zgrupowania ludności robotniczej na takich seansach - zachodziło ryzyko że prowadzona tam będzie agitacja socjalistyczna. Nowy wynalazek okazał się jednak potężniejszy i projekcje odbywały się bez przeszkód.
W 1903 r. Krzemińscy opuścili Łódź i założyli kolejne kino, tym razem w Warszawie. Tymczasem w Łodzi powstawały następne iluzjony, większość z nich działała jednak bardzo krótko. Do znaczniejszych należały kina o nazwie "Optique Parisienne" przy Piotrkowskiej 15, czy "Belle-Vue" przy Mikołajewskiej 40 (dzisiejsza Sienkiewicza).
Kolejna przełomowa data dla łódzkiej kinematografii to rok 1908, kiedy to przy ul. Przejazd 2 (dzisiejsza Tuwima) uruchomione zostało kino "Odeon". Było to pierwsze w Polsce kino, którego budynek budowano od razu z przeznaczeniem na kino. Wcześniej na ten cel adaptowane były różne inne budynki (sklepy, szopy, sale tańca itp.). "Odeon" stał się wyznacznikiem nowej jakości wśród kin - był to budynek przestronny, elegancki, mieszczący 450 widzów. Wkrótce w Łodzi uruchomiono inne luksusowe kina: "Luna" w siedzibie Domu Majstrów Tkackich przy ul. Przejazd 1/3 oraz "Casino" przy ul. Piotrkowskiej 67 (dzisiejsze kino "Polonia").
Od 1907 r. w Łodzi zaczęto również kręcić filmy. Pierwsze produkcje to przede wszystkim materiały kronikarskie, dokumentujące życie miasta. Do dzisiaj zachował się m.in. materiał nakręcony podczas Wystawy Rzemieślniczo-Przemysłowej, która odbyła się w 1912 r. w dzisiejszym parku im. S. Staszica.
W 1913 r. w parku helenowskim uruchomione zostało pierwsze kino na wolnym powietrzu. Umieszczone zostało na płycie cyklodromu (toru do wyścigów rowerowych). Trybuny służyły za widownię, pokazy zaczynały się dopiero po zapadnięciu zmroku.
Pierwszy film dźwiękowy (Śpiewak z jazzbandu) wyświetlony został w Stanach Zjednoczonych w październiku 1927 r. - w Łodzi widzowie mieli szansę zobaczyć i usłyszeć ten film dopiero w 1930 r. Pierwszym dźwiękowym kinem w Łodzi był "Splendid" przy ul. Narutowicza 20 (dzisiejsze kino "Bałtyk").
W okresie międzywojennym w Łodzi działały prywatne przedsiębiorstwa filmowe, jak np. "Emes-film" (w 1926 r. studio to nakręciło film Dzwony wieczorne - oparty na operach Moniuszki, w jego realizacji uczestniczyli żołnierze łódzkiego Pułku Strzelców Kaniowskich), czy "Koraj-film" (w 1927 r. studio to rozpoczęło realizację filmu Bohaterowie przemysłu - film jednak nie został ukończony, a studio zlikwidowano). Filmy które udało się zrealizować i które w dodatku dotyczyły Łodzi to realizacje Aleksandra Forda z 1930 r.: Nad ranem oraz Tętno polskiego Manchesteru. Były to reportaże artystyczne przedstawiające życie miasta.
W 1921 r. łódzkie kina odwiedziło w ciągu roku 2,6 mln widzów. W 1938 r. liczba ta wzrosła do 6 mln (dla porównania łódzkie teatry odwiedziło wówczas odpowiednio 300 i 470 tys.). W 1938 r. statystyczny Łodzianin odwiedzał kino 9 razy w roku. Podobne dane z 1970 r. informują że mieszkaniec naszego miasta w kinie bywał 6 razy do roku.
Przełom dla łódzkiej kinematografii nastąpił w 1945 r. Ponieważ miasto nie uległo znaczącym zniszczeniom podczas wojny, właśnie tu trafiła z Lublina Wytwórnia Filmowa Wojska Polskiego. Problemem był jednak niemal całkowity brak sprzętu do realizacji filmów. W celu jego pozyskania dla laboratorium i wytwórni polscy filmowcy udali się do Berlina. Sprzęt z najważniejszych niemieckich wytwórni został zarekwirowany przez Armię Czerwoną, Polakom udało się jednak zdobyć sprzęt z prywatnych firm usługowych wartości 2 mln $ (trafiano do nich dzięki informacjom z książki telefonicznej). Sprzęt ten okazał się w większości przestarzałym, co nie ułatwiało polskim filmowcom realizacji pierwszych powojennych filmów.
Wytwórnia Filmów Fabularnych powstała przy ul. Łąkowej, przy ul. Pomorskiej uruchomiono fabrykę sprzętu kinotechnicznego, a przy ul. Kilińskiego 210 uruchomiono Wytwórnię Filmów Oświatowych. Jednymi z głównych postaci tworzących podwaliny filmowej działalności Łodzi po II wojnie światowej byli Aleksander Ford (komendant wojskowej wytwórni filmowej) oraz Jerzy Bossak (programowy szef sztabu) - obaj byli łodzianami i w dużym stopniu dzięki ich działalności w 1949 r., gdy centralne instytucje kulturalne, w tym filmowe przeniosły się do Warszawy, Łódź pozostała ośrodkiem produkcji filmowej. Działały tu nie tylko wytwórnie filmów fabularnych, animowanych i oświatowych, ale także fabryka sprzętu kinotechnicznego, centralna wytwórnia kopii filmowych, czy wreszcie Wyższa Szkoła Filmowa.
W 1947 r. powstał zalążek szkoły filmowej - studium jednokursowe, zorganizowane przy Instytucie Filmowym (założonym na przełomie 1945 i 1946 r.). Równolegle w Łódzkiej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych założona została sekcja filmowa. Obu instytucjami kierował prof. Marian Wimmer. W 1948 r. zostały one połączone i przekształcone w Wyższą Szkołę Filmową. Pierwszym rektorem został prof. Jerzy Toeplitz. 10 lat później, w 1958 r. szkoła filmowa połączona została z Wyższą Szkołą Aktorską im. Leona Schillera.
W 1947 r. w Łodzi zrealizowany został pierwszy film animowany Za króla Krakusa, a od 1948 r. istnieje Studio Małych Form Filmowych Se-Ma-For, realizujące zarówno popularne bajki dla dzieci (Miś Uszatek, Miś Colargol, czy Pingwin Pik-Pok to jedne z najsłynniejszych postaci), jak i produkcje artystyczne - wraz z filmami Tango Zbigniewa Rybczyńskiego (1980) oraz Piotruś i wilk Susan Templeton (2007). Oba nagrodzone zostały Oscarami. Studio Se-Ma-For w 1999 r. zostało zlikwidowane, jednak na bazie dotychczasowej działalności, dawni pracownicy zawiązali prywatne studio kontynuujące działalność w zakresie filmu animowanego.
Łódzka Wytwórnia Filmów Fabularnych początkowo działała jako niezależny ośrodek twórczy. Po 1956 r. inicjatywy filmotwórcze przeniesiono na tzw. zespoły realizatorskie (działające w Warszawie), a łódzka wytwórnia stała się obiektem usługowym, wykonującym zlecenia produkcyjne. W łódzkiej wytwórni zrealizowany został m.in. pierwszy polski film barwny - Przygoda na Mariensztacie (1953), a ogółem zrealizowano w niej kilkaset filmów. WFF zakończyła działalność w 1998 r., na jej miejsce powstało Łódzkie Centrum Filmowe, obsługujące produkcję filmową. Warto jednak zaznaczyć że teren dawnej wytwórni przy ul. Łąkowej do dziś służy instytucjom związanym z filmem - oprócz ŁCF działa tu szereg innych firm prywatnych związanych z tym rodzajem działalności.
W 1939 r. w Łodzi działały 33 kina. W 1970 r. liczba ta wzrosła do 35, w których było 12 tysięcy miejsc. W okresie od 1945 r. do 1970 r. wybudowany został jedynie jeden gmach kina na osiedlu Stoki (rozpoczęto również budowę kina na osiedlu Wielkopolska). W latach 80. liczba kin zaczęła maleć, na początku lat 90. proces ten znacznie przyspieszył. Z kilkudziesięciu kin do dziś przetrwało zaledwie kilka. Równocześnie w ostatnich latach w Łodzi powstały dwa duże multipleksy - kompleksy kinowe, gdzie w jednym miejscu znajduje się kilkanaście większych i mniejszych sal kinowych - "Silver Screen" przy ul. Piłsudskiego oraz "Cinema City" w centrum Manufaktura.
Instytucją stanowiącą swoistą klamrę spinającą działalność związaną z kinematografią w Łodzi jest Muzeum Kinematografii. Początkowo działało ono jako Dział Kultury Filmowej i Teatralnej Muzeum Historii Miasta Łodzi (od 1976 r.), następnie jako Oddział Muzeum (od 1984 r.), a od 1986 r. jako niezależna placówka. W tym samym roku Muzeum otrzymało jako siedzibę budynek dawnego pałacu Karola Scheiblera przy Placu Zwycięstwa. Łódzkie Muzeum Kinematografii jest jedynym muzeum o takim profilu w Polsce.
Krajewska H., 1992, Życie filmowe Łodzi w latach 1896-1939, seria Zeszyty Muzeum Kinematografii nr 2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa - Łódź
Lewicki B., 1962, Kinematografia, [w] Rosset E. (red.), Łódź w latach 1945-1960, Towarzystwo Przyjaciół Łodzi
Madej A., 2007, Otwarcie atelier filmowego w Łodzi, [w] Lubelski T., Zarębski K. (red.), Historia kina polskiego, Fundacja Kino, Warszawa, s.61-63
Pawlak W., 2001, Minionych zabaw czar czyli czas wolny i rozrywka w dawnej Łodzi, Oficyna Bibliofilów, Łódź
Wojalski M., 1992, Działo się w Łodzi, Oficyna Zora, Łódź
550 lat miasta Łodzi. Album statystyczno-gospodarczy, red. Kwiatkowski S., 1973, Miejski Urząd Statystyczny w Łodzi
źródło: www.filmowalodz.pl
Zobacz również: